Jak zabezpieczyć systemy automatyki przed cyberatakami? – przewodnik

Połączenie systemów automatyki przemysłowej (OT) z sieciami IT, choć niesie wiele korzyści, otwiera też drzwi dla cyberprzestępców. Skutki udanego ataku mogą być katastrofalne dla produkcji. Dlatego należy wiedzieć, jak zabezpieczyć systemy automatyki przed cyberatakami, stosując wielowarstwowe podejście. Dowiedz się, od czego zacząć.

Cyberataki — rosnące zagrożenie dla systemów automatyki

Postępująca cyfryzacja przemysłu sprawia, że systemy automatyki (OT/ICS), niegdyś działające w izolacji, coraz częściej łączą się z sieciami korporacyjnymi (IT) i internetem. Ta integracja przynosi ogromne korzyści, takie jak optymalizacja i zdalne zarządzanie, ale jednocześnie otwiera furtkę dla cyberprzestępców. Systemy sterowania produkcją, projektowanie linii produkcyjnych, monitorowania infrastruktury krytycznej czy zarządzania budynkami stają się atrakcyjnym celem, a skutki udanego ataku mogą być znacznie dotkliwsze niż w świecie tradycyjnego IT.

Konsekwencje udanego ataku na systemy automatyki wykraczają daleko poza kradzież danych. Mogą one obejmować:

• Paraliż produkcji, prowadzący do ogromnych strat finansowych i opóźnień.
• Uszkodzenie maszyn i utratę własności intelektualnej.
• Zagrożenie bezpieczeństwa pracowników oraz środowiska.

Dlatego inwestycja w solidne zabezpieczenia jest dziś absolutną koniecznością dla każdego przedsiębiorstwa, które opiera swoją działalność na zautomatyzowanych procesach.

Wielowarstwowa strategia ochrony — Defense in Depth

Skoro pojedyncza linia obrony może zostać sforsowana, jak skutecznie chronić kluczowe zasoby przemysłowe? Odpowiedzią jest strategia „Defense in Depth”, czyli obrona w głąb. Zamiast polegać na jednym, potężnym zabezpieczeniu, tworzy się system wielu, nakładających się na siebie warstw ochronnych. Można to porównać do średniowiecznego zamku – nawet jeśli wróg sforsuje mur zewnętrzny, musi jeszcze pokonać fosę, bramy i strażników, zanim dotrze do serca twierdzy. Każda kolejna bariera spowalnia atak i zwiększa szansę na jego wykrycie i powstrzymanie.

Podejście to zakłada, że żaden system nie jest w 100% bezpieczny, dlatego należy wdrożyć różnorodnych mechanizmów kontroli:

• Fizycznych (np. kontrola dostępu do szaf sterowniczych).
• Technicznych (np. firewalle, systemy wykrywania włamań).
• Administracyjnych (np. procedury, polityki bezpieczeństwa, szkolenia pracowników).

Taka wielowarstwowa struktura sprawia, że przełamanie jednej bariery nie oznacza kompromitacji całego systemu. Cyberbezpieczeństwo staje się dynamicznym procesem, wymagającym ciągłej analizy i adaptacji do nowych zagrożeń.

Segmentacja sieci — klucz do bezpieczeństwa

Jednym z fundamentów strategii obrony w głąb jest segmentacja sieci. Wyobraź sobie, że cała Twoja infrastruktura to jeden wielki, otwarty magazyn – włamanie w jednym miejscu daje dostęp do wszystkiego. Segmentacja jest jak wznoszenie w tym magazynie solidnych, wewnętrznych ścian, które dzielą go na mniejsze, odizolowane strefy. W praktyce oznacza to rygorystyczne oddzielenie sieci produkcyjnej (OT) od sieci biurowej (IT).

Celem jest stworzenie barier, które zatrzymają lub przynajmniej spowolnią rozprzestrzenianie się ataku. Nawet jeśli złośliwe oprogramowanie zainfekuje komputer w dziale księgowości, dzięki segmentacji nie przedostanie się łatwo do sterowników PLC na linii produkcyjnej. Komunikacja między tymi strefami odbywa się wyłącznie przez ściśle kontrolowane punkty (np. firewalle), które przepuszczają tylko autoryzowany i niezbędny ruch. Taka architektura stref i kanałów skutecznie chroni kluczowe komponenty i ogranicza potencjalne skutki cyberataku.

Zarządzanie uprawnieniami — kontrola dostępu

Gdy sieć jest już podzielona na bezpieczne strefy, kolejnym krokiem jest precyzyjne określenie, kto i w jakim zakresie może się po nich poruszać. Podstawą jest tu reguła najmniejszych uprawnień (Principle of Least Privilege). Oznacza to, że każdy użytkownik – czy to operator, inżynier utrzymania ruchu, czy administrator – powinien mieć dostęp wyłącznie do tych zasobów, które są mu absolutnie niezbędne do wykonywania jego obowiązków. Dzięki temu nawet jeśli jedno konto zostanie przejęte, potencjalne szkody zostaną ograniczone do niewielkiego wycinka systemu.

Fundamentem skutecznego zarządzania dostępem jest wdrożenie centralnego systemu tożsamości, który zastępuje trudne w zarządzaniu konta lokalne. Trzeba też egzekwować politykę silnych haseł (odpowiednia długość, złożoność, regularna zmiana) i zapewnić każdemu pracownikowi unikalne konto, co gwarantuje pełną rozliczalność działań.

Jednak same hasła to dziś za mało. Dlatego coraz częściej standardem staje się uwierzytelnianie wieloskładnikowe (MFA). Wymusza ono na użytkowniku podanie dodatkowego, niezależnego czynnika weryfikacyjnego oprócz hasła – może to być kod z aplikacji na telefonie, token sprzętowy czy odcisk palca. Wdrożenie MFA drastycznie podnosi poziom bezpieczeństwa, ponieważ nawet w przypadku kradzieży hasła atakujący nie będzie w stanie zalogować się do systemu bez fizycznego dostępu do drugiego składnika.

Zarządzanie uprawnieniami to proces ciągły, wymagający systematyczności, aby zapobiegać tzw. „pełzaniu uprawnień” (privilege creep) i na bieżąco eliminować luki w zabezpieczeniach. Najważniejsze działania w tym obszarze to:

• Regularne audyty dostępu: weryfikacja, czy przyznane uprawnienia są wciąż adekwatne do pełnionych ról.
• Natychmiastowe usuwanie kont: po zakończeniu współpracy z pracownikiem.
• Modyfikacja uprawnień: w przypadku zmiany stanowiska przez pracownika.

Standardy bezpieczeństwa w automatyce przemysłowej

Chaotyczne i doraźne wdrażanie zabezpieczeń rzadko przynosi oczekiwane rezultaty. Aby stworzyć spójny i skuteczny system ochrony, należy oprzeć się na sprawdzonych, międzynarodowych standardach. Stanowią one swoistą plan działań – zbiór dobrych praktyk i konkretnych wytycznych, które pomagają usystematyzować działania i zapewnić zgodność z globalnymi wymogami.

Podstawowym standardem w świecie automatyki przemysłowej jest międzynarodowa norma IEC 62443, stworzona specjalnie z myślą o systemach sterowania przemysłowego (ICS) i technologii operacyjnej (OT). W przeciwieństwie do bardziej znanej w IT normy ISO 27001 skupionej na danych, IEC 62443 za absolutny priorytet uznaje ciągłość działania i bezpieczeństwo procesów produkcyjnych. Norma ta definiuje wymagania dla wszystkich uczestników cyklu życia systemu – od producentów komponentów, przez integratorów, aż po końcowych użytkowników.

Poza normą IEC 62443 warto czerpać inspirację z innych uznanych standardów, takich jak:

• CIS Critical Security Controls: zestaw konkretnych, uszeregowanych pod względem ważności działań obronnych.
• Dobre praktyki BSI: wytyczne publikowane przez niemiecki Federalny Urząd ds. Bezpieczeństwa Informacji.

Opierając się na tych standardach, można wdrożyć kompleksową, wielowarstwową strategię obrony w sposób uporządkowany i, co równie ważne, weryfikowalny.

Szkolenia z zakresu cyberbezpieczeństwa dla pracowników

Nawet najnowocześniejsze technologie i rygorystyczne standardy nie zdadzą egzaminu, jeśli najsłabszym ogniwem okaże się człowiek. To właśnie pracownicy, często nieświadomie, mogą ułatwić zadanie cyberprzestępcom. Dlatego regularne i dopasowane do specyfiki branży szkolenia są nie tyle dodatkiem, ile fundamentem skutecznej strategii ochrony systemów automatyki.

Program edukacyjny musi wykraczać poza ogólne zasady znane z IT i obrazowo przedstawiać zagrożenia typowe dla środowiska przemysłowego. Najważniejsze tematy to:

• Ataki socjotechniczne i phishing: na przykładach fałszywych wiadomości e-mail lub próśb o pilną aktualizację.
• Zagrożenia fizyczne: takie jak podłączanie do systemów sterowania zainfekowanych nośników USB, co może w kilka sekund sparaliżować całą linię produkcyjną.

Efektywne szkolenie to proces ciągły, a nie jednorazowe wydarzenie. Wiedza pracowników musi być regularnie odświeżana i aktualizowana w odpowiedzi na stale ewoluujące techniki stosowane przez hakerów. Warto też organizować praktyczne ćwiczenia, na przykład symulowane ataki phishingowe, które pozwalają w bezpiecznym środowisku przetestować czujność zespołu. Celem jest zbudowanie kultury cyberbezpieczeństwa, w której każdy pracownik rozumie swoją rolę w ochronie systemów i wie, jak zareagować w przypadku zauważenia podejrzanej aktywności.

Plan reakcji na incydenty — klucz do szybkiej reakcji

Nawet przy najlepszych zabezpieczeniach i przeszkolonym personelu, ryzyka cyberataku nigdy nie da się wyeliminować całkowicie. Dlatego tak ważne jest nie tylko zapobieganie, ale również przygotowanie na moment, w którym incydent już nastąpi. Dobrze opracowany i przećwiczony plan reakcji na incydenty to fundament, który pozwala przekształcić potencjalną katastrofę w zarządzalny kryzys, minimalizując przestoje i straty finansowe.

Skuteczny plan reakcji na incydenty to precyzyjny scenariusz działania, który powinien zawierać:

• Wyznaczony zespół kryzysowy z jasno określonymi rolami i zakresem odpowiedzialności.
• Szczegółowe procedury postępowania na każdym etapie incydentu (od wykrycia, przez analizę, po izolację zagrożenia).
• Wytyczne dotyczące działań naprawczych w celu przywrócenia normalnego funkcjonowania.
• Strategię komunikacji wewnętrznej (zarząd, pracownicy) i zewnętrznej (klienci, partnerzy, organy regulacyjne).

Taki plan nie może być jednak dokumentem, który po stworzeniu ląduje na półce. Aby zachował swoją wartość, musi być regularnie testowany i aktualizowany. Symulacje różnych scenariuszy ataków pozwalają zespołowi kryzysowemu przećwiczyć procedury w praktyce, zidentyfikować słabe punkty i usprawnić komunikację. Każda zmiana w infrastrukturze czy pojawienie się nowego zagrożenia powinno być impulsem do weryfikacji i dostosowania planu. Tylko w ten sposób firma może zyskać pewność, że w chwili próby jej reakcja będzie szybka, skoordynowana i skuteczna.

Testy penetracyjne i audyty bezpieczeństwa

Wdrożenie nawet najbardziej zaawansowanych zabezpieczeń to dopiero początek drogi. Aby mieć pewność, że systemy automatyki są realnie chronione, trzeba je regularnie testować. Zamiast czekać na atak, lepiej samemu sprawdzić, gdzie znajdują się luki w obronie. Do tego właśnie służą testy penetracyjne i audyty bezpieczeństwa – ważne narzędzia weryfikacji skuteczności strategii cyberochrony.

Testy penetracyjne, często nazywane pentestami, to kontrolowane symulacje realnych ataków hakerskich. Ich celem jest aktywne poszukiwanie i wykorzystywanie słabych punktów w infrastrukturze – od sprzętu i oprogramowania, po interfejsy sieciowe. Specjaliści ds. bezpieczeństwa wcielają się w rolę cyberprzestępców, próbując przełamać zabezpieczenia i uzyskać nieautoryzowany dostęp. Dzięki temu można zidentyfikować podatności, które umknęłyby standardowej analizie – i zrobić to, zanim odkryje je prawdziwy napastnik.

Uzupełnieniem pentestów są regularne audyty bezpieczeństwa. Mają one szerszy zakres i polegają na kompleksowej ocenie wdrożonych mechanizmów ochronnych. Audyty, łączące testy automatyczne i manualne, weryfikują nie tylko techniczną odporność systemów, ale również ich zgodność z obowiązującymi normami (np. IEC 62443) i wewnętrznymi politykami firmy. W gruncie rzeczy jest to proces, który odpowiada na jedno kluczowe pytanie: „Czy nasza obrona działa tak, jak powinna?”.

Zarówno testy penetracyjne, jak i audyty to nie jednorazowe działania, lecz proces ciągły. Powinny być przeprowadzane cyklicznie, a obowiązkowo po każdej istotnej zmianie w infrastrukturze, takiej jak dodanie nowego urządzenia czy aktualizacja oprogramowania. Jednak najważniejszy jest etap następujący po testach: każdą zidentyfikowaną podatność należy niezwłocznie przeanalizować i wyeliminować. Tylko w ten sposób można realnie wzmocnić system i zminimalizować ryzyko udanego ataku na kluczowe procesy przemysłowe.

Materiał promocyjny